Sporządzając testament, wiele osób chce mieć pewność, że po ich śmierci ostatnia wola zostanie wykonana zgodnie z jego życzeniem. Aby zapewnić skuteczną realizację postanowień testamentu, spadkodawca może ustanowić wykonawcę lub wykonawców testamentu. Jest to ważna, choć niezbyt często stosowana w praktyce, instytucja przewidziana w polskim Kodeksie cywilnym, która może odegrać kluczową rolę w sprawnym przeprowadzeniu spraw spadkowych.
Kto może zostać wykonawcą testamentu?
Wykonawcą testamentu może zostać osoba fizyczna (lub w wyjątkowych przypadkach prawna), której spadkodawca powierza zadanie realizacji swojej ostatniej woli, przy czym w przypadku osoby fizycznej musi mieć ona pełną zdolność do czynności prawnych. Wykonawcą może zostać np. członek rodziny, przyjaciel, zaufany doradca, a nawet profesjonalny prawnik czy notariusz. Najważniejsze, by była to osoba odpowiedzialna i godna zaufania. Warto też zwrócić uwagę na to, by miała podstawową wiedzę o sprawach majątkowych.
Ustanowienie wykonawcy testamentu
Wykonawcę testamentu można ustanowić w testamencie, przez wyraźne wskazanie jego osoby i funkcji. W takim wypadku np. ustanowienie wykonawcy testamentu czyni zbędnym powołanie przez sąd spadku kuratora spadku. Spornym jest to, czy można jako jedyną treść testamentu zawrzeć ustanowienie wykonawcy testamentu przy dziedziczeniu ustawowym. Ze względu na to, że spadkodawca nie może mieć wpływu na to, jak się sprawy mogą potoczyć w przypadku dziedziczenia po nim, lepiej unikać sytuacji wątpliwych, zatem nie jest to polecane.
Zakres obowiązków wykonawcy testamentu
Obowiązki wykonawcy testamentu określa art. 988 Kodeksu cywilnego. Do jego podstawowych zadań należy:
- Zarządzanie majątkiem spadkowym – do czasu jego podziału lub wydania spadkobiercom.
- Wydanie przedmiotów spadkowych osobom uprawnionym – zgodnie z testamentem lub ustawą.
- Spłata długów spadkowych – w tym podatków, kosztów pogrzebu i innych zobowiązań.
- Wykonanie zapisów zwykłych i poleceń – jeśli zostały ustanowione w testamencie.
- Reprezentowanie spadku przed sądami i organami administracyjnymi – aż do wykonania testamentu.
- Wydanie osobie, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, przedmiot tego zapisu.
W przypadku ustanowienia kilku wykonawców, mogą oni działać wspólnie lub – jeśli testament tak stanowi – osobno. Wykonawca testamentu ponosi odpowiedzialność za nienależyte wykonanie obowiązków. Oznacza to, że może być pociągnięty do odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone spadkobiercom lub innym uprawnionym osobom, gdzie stosuje się w takim przypadku odpowiednio przepisy o zleceniu za wynagrodzeniem.
W ramach swoich zadań, wykonawca może:
- podejmować decyzje dotyczące zarządu majątkiem spadkowym,
- dokonywać wypłat z masy spadkowej (np. na pokrycie długów),
- zawierać umowy (np. sprzedaży, jeśli jest to konieczne do realizacji testamentu).
Wykonawca testamentu może również pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z zarządu spadkiem, jego zorganizowaną częścią lub oznaczonym składnikiem. Może również pozywać w sprawach o prawa należące do spadku i być pozwany w sprawach o długi spadkowe
Wynagrodzenie wykonawcy
W polskim prawie nie ma obowiązku wypłaty wynagrodzenia wykonawcy testamentu, ale spadkodawca może je przyznać w testamencie. W braku takiego zapisu, wykonawca działa nieodpłatnie – choć może domagać się zwrotu wydatków poniesionych przy wykonywaniu swoich obowiązków.
Odwołanie wykonawcy testamentu
Spadkodawca może w każdej chwili odwołać wykonawcę testamentu – przed swoją śmiercią. Po śmierci odwołanie może nastąpić tylko przez sąd z ważnych powodów, np. w razie nienależytego wykonywania obowiązków przez wykonawcę, czy na wniosek samego wykonawcy z powodu jego trudnej sytuacji życiowej.
Czy warto ustanowić wykonawcę testamentu?
Ustanowienie wykonawcy testamentu to dobre rozwiązanie, zwłaszcza gdy:
- majątek spadkowy jest skomplikowany (np. zawiera nieruchomości, firmy, zobowiązania),
- między spadkobiercami mogą pojawić się konflikty,
- spadkodawca chce mieć pewność, że jego wola zostanie wykonana możliwie dokładnie.
W takich sytuacjach wykonawca testamentu pełni funkcję „koordynatora” całego procesu spadkowego i może znacząco usprawnić jego przebieg.
Podsumowanie
Wykonawca testamentu to ważna instytucja prawa spadkowego, dająca spadkodawcy narzędzie do kontrolowania realizacji swojej ostatniej woli. Choć jego powołanie nie jest obowiązkowe, w wielu przypadkach może zapobiec sporom, przyspieszyć procedury i zapewnić sprawiedliwy podział majątku zgodnie z testamentem.
