Animator Społeczny – zawód, którego nie ma, ale jest. Pomorska Szkoła Animacji Społecznej

Formalnie ten zawód nie istnieje, bo nie ma go w bazie KZiS (Klasyfikacja Zawodów i Specjalności). Tymczasem animatorzy społeczni są wśród nas od bardzo wielu lat, przyczyniając się do wprowadzania zmian w lokalnych społecznościach. Pełnią oni jedną z najważniejszych funkcji w tkance miejskiej lub wiejskiej – aktywizując, motywując, edukując, inspirując ludzi wokół siebie, by żyło się lepiej, przyjemniej i bardziej świadomie. Animacja społeczna to profesja, która wychodzi nareszcie z ukrycia.

Większość ludzi nie wie, czym jest animacja społeczna. Pierwszy człon wyrażenia od razu budzi skojarzenia związane z festynami, balonami, watą cukrową i ogólnie czymś, co ma zająć dzieci. Animatorzy społeczni myleni są na przykład z animatorami kulturalno-społecznymi lub pracownikami socjalnymi. O pracy animatorki lub animatora społecznego myśli się stereotypowo, jako kogoś ratującego biedną społeczność przed patologią lub jako zabawiaczy na imprezie. Tymczasem rola, jaką pełni taki człowiek w lokalnych społecznościach jest o wiele bardziej złożona i warto ją promować. W tym celu powstał złożony i kompleksowy program edukacyjny w ramach “Pomorskiej Szkoły Animacji Społecznej” (PSAS). Jest on realizowany przez Fundację RC. Chodzi w nich o edukację animatorów społecznych i wyposażenie ich w wiedzę i narzędzia, które pozwolą im skuteczniej działać, ale także wpłyną na zwiększenie ich poczucia tożsamości. Mówiąc prościej, animatorzy społeczni muszą nauczyć się, kim są i czym się zajmują oraz nauczyć się o tym mówić. Brzmi dziwnie? Oczywiście, bo większość z nich nie wie, że zajmuje się animacją społeczną. Przecież taki zawód nie istnieje…

Geneza animacji społecznej

Kwintesencję animacji społecznej można najlepiej zrozumieć znając znaczenie słowa “animer”, czyli po francusku ożywić, tchnąć życie, obdarzyć duszą. Główne założenia procesu animacji społecznej to mobilizacja społeczności, wykorzystanie ich potencjału, kształtowanie grup, które pozytywnie zmienią lub wpłyną na zmianę otoczenia. Animatorka lub animator społeczny to ktoś, kto wpływa na pewną wybraną społeczność, tak, by wytworzyła się więź oraz chęć wspólnego działania.

Koncepcja ta kiełkowała już od XVIII wieku pod postacią domów kultury czy związków sportowych. Rozkwit nastąpił we Francji w połowie XX wieku, kiedy społeczeństwo zaczęło być coraz bardziej konsumpcyjne i spostrzeżono, że brakuje w nim wyższych wartości. Wtedy to władze, przy wsparciu stowarzyszeń i związków wyznaniowych zaczęły powoływać ludzi, którzy mieli za zadanie właśnie “obdarzyć duszą” dane społeczności.

Animacja społeczna stanowiła pewnego rodzaju łącznik pomiędzy potrzebami dwóch grup:

• oddolnej, czyli społeczności, która chce się zmieniać i chce się rozwijać, ale musi mieć kogoś, kto tym pokieruje,
• odgórnej, czyli samorządu, którego zadaniem jest dbanie o społeczności i wspieranie ich rozwoju, ale musi mieć kogoś, kto tym pokieruje.

Dziś do tych grup coraz częściej także dołączają przedstawiciele środowisk biznesowych nie tylko pod kątem finansowania inicjatyw społecznych, ale także jako partnerzy lub nawet jako animatorzy społeczni. Jest to bardzo wzrostowy trend związany ze społeczną odpowiedzialnością biznesu.

Od pasji do zawodu animatorki i animatora społecznego

W tym momencie pojawiają się pytania: skąd się biorą animatorzy społeczni, skoro taki zawód nie istnieje? Jak ich rekrutować? Na co zwracać uwagę przy przyjmowaniu do pracy? Problem polega na tym, iż nie ma jednoznacznej odpowiedzi, bo nie ma wytycznych formalnych. Co z drugiej strony daje nam “carte blanche” i możliwość ukształtowania wskazówek. Prawda jest taka, że ten zawód wykonuje się najczęściej z pasji, czasem równolegle z inną pracą. W tym sensie nie jest ważne, jakie kierunkowe wykształcenie ma animatorka czy animator społeczny, nie jest ważne to, gdzie do tej pory pracowali, co robili w życiu, ale to, jakie posiadają moce, zdolności, kompetencje i umiejętności. Czy strażak, księgowa, seniorka czy studentka mogą działać w animacji społecznej? Tak! Jednakże konieczne jest by byli wyposażeni w uporządkowaną wiedzę i dobrane narzędzia, które będą pomocne w działaniach z grupami, które będą przeciwdziałały wypaleniu, pozwalały na diagnozę i ewaluację.

W tym celu powstają różnorodne kursy, warsztaty i szkoły pomagające animatorom społecznym w usystematyzowaniu różnych zagadnień. Również takie działanie zostało przewidziane podczas układania programu oraz wizji edukacji animatorów społecznych

Małgorzata Sokołowska, koordynatorka PSAS, wyjaśnia:

“Istnieje oczywiście kilka podmiotów, które szkolą animatorów, ale to właśnie Fundacja RC jako pierwsza wypracowała tak złożony i szyty na miarę projekt, który łączy edukację z promowaniem wiedzy na temat animacji społecznej. Program PSAS został wypracowany w sposób zapewniający także udział środowiska doświadczonych animatorek i animatorów społecznych. A co najważniejsze, został również wzbogacony o propozycje zespołu trenerów o wysokich kompetencjach edukacyjnych i ważnym dorobku animacyjnym. Równolegle do edukacji, prowadziliśmy szeroką promocję dotyczącą animacji przede wszystkim poprzez stronę na Facebooku (@pomorskaanimacjaspoleczna przyp. red.)

Czy Pomorska Szkoła Animacji Społecznej spełniła swoją funkcję? O to zapytaliśmy kilku absolwentów:

Anna Pszczolińska – wiceprzewodnicząca rady dzielnicy Aniołki: “Jestem, a może byłam osobą poszukującą pomysłu na resztę mojej aktywności zawodowej. Po prawie 25 latach zamknęłam działalność gospodarczą. Co prawda działam aktywnie w Radzie Dzielnicy Aniołki, ale to PSAS pokazał mi mój potencjał. Pogłębiłam swoją wiedzę z animacji społecznej, diagnozy i komunikacji. Najważniejsze jednak, że zrozumiałam, co chcę dalej robić. Chcę pracować dla społeczności lokalnej, tu jest moje miejsce.”

Marek Ewertowski – psycholog  w szkole podstawowej specjalnej oraz w Centrum Psychologicznym – „Doświadczenie PSAS to także wspaniała możliwość poznania cudownych ludzi – z pasją, zapałem i energią. Dodatkowo cenna wiedza i wymiana doświadczeń poszerzyła moje możliwości wobec podejmowania aktywizujących działań w przyszłości.

Kamila Dziedzic – animatorka w DS Brzeźno „Dzięki PSAS podniosłam poziom wiedzy i rozwinęłam się jako animatorka społeczna. Efektem są wyniki ewaluacji wydarzeń, które organizuję w Domu Sąsiedzkim „Przy Północnej” w Gdańsku Brzeźnie. Nauczyłam się określać własne zasoby, możliwości, kompetencje. Wiem, w jakim kierunku chcę się rozwijać, jaką rolę w organizacji pełnić i z kim współpracować. Udział w szkole był okazją do zawarcia nowych znajomości, poznania wspaniałych ludzi tak innych, a tak podobnych do mnie.”

Zadania animatorów społecznych

W tym miejscu warto się na chwilę zatrzymać i jeszcze raz jasno powiedzieć, że sukces na polu animacji społecznej w dużym stopniu zależy od, jak podkreślono wyżej, mocy, zdolności, kompetencji i umiejętności samych animatorów społecznych. Zatem określmy jakie zadania spełniają oni w środowisku*:  

1. Wzmacnianie. Animatorzy działają na rzecz zacieśnienia więzi pomiędzy różnymi grupami społecznymi, pokonywanie wykluczenia i marginalizacji. Znają bardzo dobrze środowisko, w którym się obracają i ich zadanie to wyrównywanie szans, aby wszyscy mogli dojść do głosu oraz włączyć się w partycypację obywatelską.
2. Edukacja, czyli rozwijanie sytuacji edukacyjnych. Zadanie dotyczy przygotowania środowiska do rozwoju. Nie chodzi o to, że animatorzy organizują różnego rodzaju kursy czy szkolenia, ale przede wszystkim najpierw rozpoznają, jakie są braki oraz potrzeby edukacyjne i wtedy proponują grupie kierunek zwiększenia kompetencji. Animatorzy stwarzają sytuacje do wymiany doświadczeń, do pozyskiwania dobrych praktyk. Dzięki takiemu podejściu społeczność uczy się jak działać i jak pracować, by zachodząca zmiana była trwałą wartością, którą będą mogli utrzymać. Edukacja pomaga także w usamodzielnianiu się osób i grup.
3. Motywacja, czyli pobudzanie do działania. Animatorzy zachęcają do udziału jednostki lub grupy, dodają pewności siebie i często pokazują sens działania. Dzięki swemu doświadczeniu potrafią przekonać do rozwijania inicjatywy i rozwiać wątpliwości. Mobilizują i sprawiają, że wszystko staje się możliwe. Animatorzy pchają i inspirują ludzi do działania w sposób mądry, rozpoznają sytuacje kryzysowe i stymulują wprowadzenie rozwiązań.
4. Integracja, czyli budowanie lokalnej tożsamości. To ważne zadanie z punktu widzenia trwałości zmian, bo nie chodzi o to, by grupy współpracowały tylko przy jednej inicjatywie społecznej, ale stworzyły takie relacje, by podejmować kolejne. Animatorzy rozpoznają, jaki istnieje kapitał ludzki oraz na czym można budować partnerskie więzi. Swoimi działaniami dążą, by dana społeczność się poznała, zaprzyjaźniła i stworzyła sieć społeczną. Dzięki temu grupa ma szansę zbudować swoją własną tożsamość. Taką, w której się najlepiej czuje i która odpowiada na dane potrzeby.
5. Rozwijanie, czyli aktywizacja potencjału społecznego. Animatorzy przewidują i wdrażają sytuacje, których celem będzie opracowanie pewnej strategii rozwoju społeczności. Razem z grupą definiują kierunek, w którym będą zmierzali w swoich codziennych działaniach animacyjnych. Wypracowanie wspólnej wizji ma rolę spajającą grupę.
6. Koordynacja, czyli czuwanie nad realizacją projektu społecznego. Ta funkcja ma zdecydowanie charakter kompetencji “twardej”, bo o ile poprzednie punkty odnosiły się do szerokiego oddziaływania na relacje międzyludzkie, to koordynacja dotyczy czuwania nad przebiegiem projektu, jako uporządkowanego procesu. Animatorzy planują czas realizacji, dobierają metody, zapraszają partnerów, wyznaczają zadania, piszą harmonogram oraz budżet.
7. Ewaluacja, czyli co się zadziało, co się udało a co nie. Podobnie jak koordynacja, ta funkcja ma charakter bardziej formalny. Ewaluacja jest podsumowaniem pracy, służy do monitorowania i wyciągania wniosków. Na tej podstawie animatorzy zastanawiają się, czy wszystko poszło po ich myśli, czy trzeba dokonać zmian w działaniu, jakie były sukcesy, ale jakie nastąpiły też kryzysy. To bardzo ważny moment w całym trudzie animacji społecznej, bo weryfikuje wizję oraz działania, a także jest cenną wiedzą dla innych animatorów oraz dla jednostek finansujących pracę animatorów społecznych.

Należy mocno podkreślić, iż w większości zadań animatorzy nigdy nie działają w pojedynkę i nie wyręczają mieszkańców podejmując działania. Każde z opisanych zadań ma charakter współdziałania, bycia razem, ale niejako “obok”. Zawsze swoją aktywność najpierw kierują na budowanie zespołu, grupy mieszkańców. Dbają też, by do działań włączani byli inni – chociażby poprzez informowanie o tym, co się dzieje, na jakim etapie są działania i jakie są plany. Dobra animatorka i animator społeczny w odpowiedniej chwili znikają ze sceny, usuwają się w cień, wypuszczają społeczność do samodzielnego odkrywania szerszych horyzontów dla działań lokalnych.

Określone wcześniej zadania są niejako uniwersalne, co nie znaczy, że za każdym razem taki zestaw jest stały. Bardzo dużo zależy od specyfiki danej społeczności oraz intuicji animatorów społecznych. Pracując nad programem PSAS-u, organizatorzy zadbali, by na etapie rekrutacji poznać cele rozwojowe uczestników oraz ich doświadczenie w pracy animacyjnej. Tematyka zjazdów zawierała zatem jak najwięcej materiału potrzebnego do doskonalenia kompetencji animatorów:

• autodiagnoza, analiza własnych kompetencji i wyznaczanie celów rozwojowych,
• narzędzia pracy animatorów społecznych,
• analiza środowiska lokalnego, korzystanie z zasobów lokalnych, sieciowanie, nawiązywanie partnerstw,
• komunikacja bez przemocy, aktywne słuchanie, komunikat „ja”, style komunikacji, udzielanie i przyjmowanie informacji zwrotnej, radzenie sobie z sytuacjami konfliktowymi,
• proces grupowy, role grupowe, struktury i organizacja pracy zespołu, skuteczna interwencja animacyjna w poszczególnych fazach rozwoju grupy,
• warsztat zdalny połączony z prezentacją możliwości zdalnego prowadzenia spotkań i warsztatów.

Integracja na Pomorzu, czyli animatorzy społeczni wychodzą  z ukrycia

Ważną częścią procesu edukacyjnego jest także “sieciowanie”, co w języku organizacji pozarządowych oznacza “nawiązywanie relacji, networking”. A to robi się najlepiej osobiście.

Sokołowska: “Bardzo się cieszę, że pomiędzy uczestnikami szkoły zaistniała interakcja. Grupy były bardzo zróżnicowane i międzypokoleniowe. Wysokiej klasy specjaliści i wieloletni działacze społeczni współpracowali razem z „miodzikami” młodymi animatorami. PSAS ukończyło 16 animatorów społecznych, którzy już zaczęli wdrażać to, czego się nauczyli podczas kilkunastu zjazdów. Dzięki nim, więcej ludzi dowie się, że zawód animatora społecznego istnieje, że jest ważny dla rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Mam nadzieję, że doczekam chwili, kiedy zostanie on oficjalnie uznany i powstaną na wyższych uczelniach odpowiednie kierunki.”

Warto wspomnieć, iż równolegle do przebiegu projektu edukacyjnego i promocyjnego, trwały prace nad opracowaniem “Kompasu Pomorskiej Animacji Społecznej”, czyli przewodnika zarówno dla animatorów, jak i podmiotów korzystających z ich działań.

“Nad Kompasem pracowali eksperci i praktycy animacji. Następnie w wersji roboczej przekazaliśmy spisane materiały w ręce innych działaczy na rzecz lokalnych społeczności. Otrzymaliśmy komentarze i pomocne uwagi, które wpłynęły na kształt całości.” – podkreśla Sokołowska

Jednak Kompas Pomorskiej Animacji Społecznej, to już całkiem inna historia, którą opowiemy już wkrótce. Zapraszamy do śledzenia naszych kanałów komunikacyjnych, by nie przegapić premiery.